16 Tetor 2025

Kur Zoti i dëboi Adamin dhe Evën nga Kopshti i Edenit, Bibla thotë se Ai vendosi një kerubin dhe një shpatë të flaktë në hyrje, të cilën studiuesit besojnë se e përdori për të penguar kthimin e tyre në këtë parajsë në Tokë. Por ky dëbim i qartë i qenieve njerëzore nuk i ka ndalur arkeologët, teologët dhe turistët që të përpiqen të gjejnë rrugën e kthimit.

Përshkrimi i gjallë gjeografik i Edenit në Bibël u dha kërkuesve një pikënisje. Lexuesve u thuhet fillimisht se Edeni është “në lindje” dhe se “në mes të kopshtit” ndodheshin Pema e Jetës dhe Pema e Njohjes së të Mirës dhe së Keqes, kjo e fundit me frutin tundues që Eva e pranoi pavarësisht paralajmërimeve të Zotit, duke çuar në dëbimin e tyre (Zanafilla 2:9; Zanafilla 3:3).

Por Zanafilla 2:10-14 e ngushton vendndodhjen duke thënë se “një lumë buron nga Edeni për të ujitur kopshtin dhe që aty ndahet e bëhet katër degë”, që përfshijnë lumenjtë Tigër dhe Eufrat, që ndodhen në Azinë Jugperëndimore, si dhe Pishon dhe Gihon, të cilët studiuesit ende po përpiqen t’i gjejnë.

Ky nivel detajimi është i pazakontë për Biblën dhe i dha një ajër autenticiteti tregimit, duke u dhënë lexuesve të hershëm besimin se Edeni ishte një vend i vërtetë.

“Studiuesit kanë ushtruar prej kohësh imagjinatën e tyre duke u përpjekur të përcaktojnë nëse Zanafilla ka ndonjë vendndodhje të vërtetë [qoftë edhe të përgjithshme] për atë se ku mund të ketë qenë Edeni, ose cili vend mund ta ketë frymëzuar tregimin,” thotë Joel Baden, profesor i teologjisë dhe studimeve fetare në Universitetin Yale.

Studiuesit modernë dyshojnë se Kopshti i Edenit ka ekzistuar realisht, duke argumentuar se është një mit i krijuar për të shpjeguar botën ashtu siç e gjejmë sot. Megjithatë, disa arkeologë po kërkojnë vendin e vërtetë pas njërit prej tregimeve më të famshme të Biblës.

Gjurmimi i katër lumenjve të Edenit

Edhe sot mund të dallosh disa nga shenjat gjeografike të Edenit. Sistemi i lumenjve Tigër–Eufrat është i lehtë për t’u vendosur në hartë dhe ka luajtur një rol të madh në zhvillimin e shoqërisë së lashtë mesopotame. Tigri buron në malet Taurus të Turqisë Lindore dhe rrjedh drejt jugut përgjatë kufirit mes Turqisë dhe Sirisë, para se të hyjë në Irak. Në Irakun Jugor, ai bashkohet me Eufratin dhe lumenjtë e bashkuar derdhen në Gjirin Persik.

Pishoni dhe Gihoni janë më të vështirë për t’u përcaktuar. Zanafilla shpjegon se Pishoni është “ai që rrjedh rreth gjithë vendit të Havilahut, ku ka ar”, ndërsa Gihoni rrjedh rreth vendit të Kushit. Studiuesit thonë se Havilahu ndodhej në Arabinë Jugore, një rajon i njohur për metalet e çmuara. Vendndodhja e Kushit është disi e paqartë, “sepse emri [Kush] përdoret në Bibël për dy rajone të ndryshme: një në Mesopotami dhe tjetrin në Afrikë, rreth Nubias,” thotë Baden.

Tradita etiopiane e lidh Gihonin me Nilin Blu, duke u bazuar në referencën për “vendin e Kushit” (që Baden thotë zakonisht identifikohet me Sudanin dhe Etiopinë). Megjithatë, kjo identifikim nuk përputhet me gjeografinë e përshkruar në Zanafille. Baden thotë se teoria se Pishoni dhe Gihoni janë Nili dhe Ganget është e gabuar “sepse këta lumenj nuk quhen kurrë me ato emra dhe sepse gjeografia nuk përputhet.” Ganget është rreth 3782 km në drejtim të gabuar, shpjegon ai. Gjithashtu, Nili dhe Ganget nuk lidhen me Eufratin dhe Tigrin, ashtu si lumenjtë në Zanafillë.

Disa studiues kanë argumentuar se lumenjtë Pishon dhe Gihon ishin ujëra sezonale ose të zhdukur që kanë mbetur vetëm si shtrëngata të thata. Në një artikull të botuar në Biblical Archaeology, arkeologu James Sauer hipotezoi se Pishoni duhet identifikuar me Wadi al-Batin, një kanal periodikisht i tharë që shtrihet nga Arabia Saudite Perëndimore deri në Kuvajt.

A ishte Kopshti i Edenit në Mesopotami?

Ndërsa shumica e arkeologëve do ta kundërshtonin ekzistencën e Adamit dhe Evës, një besim i zakonshëm mes ekspertëve është se autorët e Zanafillës u frymëzuan nga cilësitë unike pjellore të kënetave të Irakut Jugor. Edhe pse tregimi i Kopshtit të Edenit mund të jetë një mit, duket se është frymëzuar nga pasuria e kulturës së lashtë mesopotame, duke e bërë këtë rajon kandidatin kryesor për vendndodhjen e kopshtit.

Rajoni mesopotam ishte i famshëm për familjet e pasura dhe kopshtet mbretërore idilike, të mbushura me një shumëllojshmëri të madhe bimësh dhe pemësh që mund të kenë frymëzuar tregimin biblik.

Tigri dhe Eufrati mbështesin teorinë e Mesopotamisë pasi lumenjtë furnizonin me ujë një fushë të gjerë përmbytjeje, të njohur si Gjysmëhëna Pjellore. Ky rajon shtrihej në vendet moderne si Iraku, Turqia, Siria, Libani, Palestina, Izraeli dhe [sipas disave] Egjipti. Gjatë stinëve me shi, lumenjtë përmbytnin luginat, duke krijuar tokë pjellore në një zonë të thatë.

Klima e qëndrueshme dhe burimet e sigurta të ujit në Gjysmëhënën Pjellore u mundësuan popujve të lashtë të zhvillonin sisteme bujqësore, qytete dhe struktura qeverisëse në zemër të dy lumenjve. Rajoni njihet gjithashtu si “djepi i qytetërimit”, term i shpikur në shekullin e 19-të nga egjiptologu James Henry Breasted, i cili argumentoi se qytetërimi njerëzor e ka origjinën aty, duke sfiduar opinionet e kohës që i jepnin përparësi Greqisë dhe Romës së lashtë.

A është Kopshti i Edenit nën ujë?

Në vitet 1980, arkeologu me origjinë gjermane Juris Zarins propozoi që Kopshti mund të ishte i fundosur nën Gjirin Persik. Ai besonte se Gihoni përputhej me lumin Karun në Iran dhe se Pishoni mund të identifikohej me sistemin lumor Wadi al-Batin, dhe vendosi të merrte një qasje të re për ta provuar. Zarins analizoi imazhe satelitore të marra nga NASA, të cilat zbuluan shtratin e tharë të dy lumenjve të mëdhenj që dikur rridhnin nga Arabia qendrore dhe jugore drejt rajonit jugperëndimor të Gjirit Persik.

Ndryshimet klimatike dhe ngritja e nivelit të detit janë elementë kyç në këtë teori. Në fund të Epokës së Akullnajave, Deti i Kuq ishte kryesisht i thatë, duke e shtrirë rajonin e identifikuar me vendin e Kushit deri në majën jugperëndimore të Gadishullit Arabik. Në kohën kur u shkrua Zanafilla, shkrirja e dëborës dhe akullit në male do t’i kishte bërë lumenjtë rrugë të mëdha ujore.

Megjithatë, asnjë arkeologji nënujore nuk e ka mbështetur teorinë e Zarinsit. Ajo vazhdon të pritet me dyshim mes arkeologëve dhe studiuesve biblikë modernë. Në kërkimin e tij për vendndodhjen e Edenit, arkeologu biblik Joel Klenck thotë se “teoria e Zarinsit bie ndesh me Biblën.” Ndërsa teoria e Zarinsit do t’i kishte të katër lumenjtë që rridhnin në Eden, Klenck thotë se Zanafilla “shprehimisht thotë se të gjithë lumenjtë dilnin nga Edeni dhe jo drejt tij.”

Këto studime, megjithatë, bazohen në supozimin se Kopshti i Edenit është një vend real që mund të përcaktohet në një hartë ose të zbulohet nga arkeologjia.

A ekziston Kopshti i Edenit?

Ndonëse arkeologët kërkojnë vendndodhjen e Edenit, jo të gjithë studiuesit janë të bindur se Kopshti i Edenit ka ekzistuar vërtet.

Profesoresha Francesca Stavrakopoulou nga Universiteti i Exeter-it thotë se Kopshti i Edenit ishte një hapësirë simbolike e bazuar në kopshtet e lashta mbretërore dhe konceptualisht e vendosur në vetë Jerusalemin. Mark Leutcher, profesor i Judaizmit të lashtë dhe i Biblës Hebraike në Universitetin Temple, shpjegon se Kopshti i Edenit nuk ishte një vend i vetëm për autorët e lashtë dhe për audiencat e tregimit. Sipas Leutcher-it, kopshti simbolizon botën e lashtë të Azisë Perëndimore.

“Ai përfaqëson ide që janë të vlefshme për shoqëritë reale njerëzore për t’i menduar, por përdor gjuhën e simbolizmit dhe të metaforës për t’i përcjellë ato ide,” thotë Leutcher. “Me fjalë të tjera, Kopshti i Edenit përfaqëson të gjithë botën kulturore nga bregdeti i Detit Mesdhe deri në kufijtë lindorë të perandorive Asiriane dhe Babilonase.”

I rrënjosur në peizazhet e botës perëndimore aziatike, Kopshti i Edenit mbetet i mbuluar nga misteri. Por mijëra vjet më vonë, besimi në ekzistencën e tij vazhdon, duke i mbijetuar dhe duke e tejkaluar mungesën e provave se ka ekzistuar ndonjëherë.

National Geographic